In 1328 gaf de pastoor van de Bavokerk in Haarlem toestemming tot het aanstellen van een kapelaan voor de kapel te Spaarndam. Deze kapel stond aan de Westkolk en is in 1517 afgebrand tijdens de plundertochten van de huursoldaten van de hertog van Gelre die een spoor van vernielingen in Noord- Holland achterlieten.
Een groter gebouw, dat honderd jaar later wordt omschreven als “de oude swacke kerk”, verving de oorspronkelijke kapel. Het zwakke bouwsel werd op 12 januari 1626 door een zware storm geveld! Inmiddels hadden de Calvinisten in onze streken vaste voet aan de grond gekregen. Spaarndam en Spaarnwoude vormden één protestantse gemeente en hadden dan ook samen één predikant.
Na de zware storm uit het noorden waaraan de kapel was bezweken, werd financiële steun gevraagd van de dorpen en steden van Holland en ook bij de Staten van Holland werd aangeklopt om hulp. De actie was succesvol en leverde voldoende subsidie op om al in 1627 te beginnen aan de bouw van de huidige, oorspronkelijk achtkantige, kerk.
Men wilde niet meer bij de rumoerige sluis en de herbergen bouwen, maar koos voor een rustiger locatie. Hierbij kan worden opgemerkt dat de Oude Kerk daarmee een van de oudste protestantse gebouwen in ons land is, voor zover een gebouw protestants kan zijn.
Vooral dank zij de begenadigde predikant Johannes van der Waeyen bleek het nieuwe gebouw al spoedig te klein. In 1663 werd de kerk met een nieuwe vleugel uitgebouwd en kreeg daarmee de huidige vorm en omvang. Nu, zo’n drie en een halve eeuw later is de Oude Kerk een historisch juweeltje met tal van belangrijke en interessante details. De eikenhouten kansel en het doophek stammen uit 1665.
Dat de geschiedenis van de Oude Kerk door de eeuwen heen is vervlochten met die van het waterschap Rijnland blijkt ondermeer uit de Rijnlandbank. Opvallend is het graf van de beroemde landmeter, candidatus medicinae, toeziener van Rijnland, schout van Spaarndam en vooral bekend door zijn plannen tot drooglegging van de Haarlemmermeer: Nicolaus Samuelis Cruquius.
Bovenstaande historische gegevens zijn grotendeels ontleend aan het in de kerk nog verkrijgbare boekje van G.van den Beldt uit 1977.
Vanzelfsprekend is de geschiedenis van de protestantse kerkgemeenschappen in Spaarndam (Nederlands Hervormd en Gereformeerd) altijd verweven geweest met die van de kerken van Haarlem-Noord. De Hervormde Spaarndammers maakten deel uit van de Hervormde Gemeente Spaarnwoude- Spaarndam, waartoe ook de Sionskerk behoorde. De Gereformeerden behoorden tot de Gereformeerde Kerk in Haarlem-Noord en maakten deel uit van de wijkgemeente rondom de Verlosserkerk. Na een periode van Samen Op Weg ontstond logischerwijs de Protestantse Gemeente van Haarlem-Noord en Spaarndam.
U kunt de kerk vinden op het Kerkplein 2, Spaarndam.
Post adres: Westkolk 8, 2063 JR Spaarndam